Anafilaktički šok: Anafilaksija kao preterana, teška alergijska reakcija

Anafilaktička reakcija je teški oblik alergijske reakcije. Skraćeno ime je anafilaksa. Anafilaktički šok je najteži stepen anafilaksije.

Može da ugrozi život čoveka. 

Važni pojmovi kod alergije i anafilaksije

Alergijska reakcija je preterani ili neodgovarajući odgovor organizma i njegovog imunološkog sistema na alergen. Alergen može biti uobičajena supstanca koja se nalazi u okruženju i koja obično nije štetna za ljude.

Alergen, poznat i kao antigen, izaziva prekomerni imunološki odgovor kod alergičara, što rezultira alergijskom reakcijom. Takođe znamo atopijske alergije čiji je uzrok genetska predispozicija za proizvodnju IgE antitela.

Anafilaksija je teži stepen alergije. Utiče na nekoliko telesnih sistema i organa. Javlja se većim intenzitetom od alergija. Ugrožava ljudsko zdravlje i život. Takođe znamo termin anafilaktoidna reakcija, ali iako je sličan anafilaksiji, nije izazvan imunološkim odgovorom.

Anafilaktički šok je najteži oblik anafilaksije, koji direktno ugrožava život žrtve. Šok je iznenadna promena mikro i makrocirkulacije. To dovodi do poremećaja snabdevanja krvlju tkiva, a time i do smanjene oksigenacije i poremećaja ćelijskog metabolizma.

Ako se anafilaktički šok ne leči, neuspeh i oštećenje organa dovode do smrti. Među običnim ljudima, naziv šok se koristi kao psihološka reakcija, na primer, na akutni stres. Međutim, ovo imenovanje je netačno.

Izraz šok odnosi se na akutno životno ugroženo stanje poremećaja krvi. Utiče na nekoliko telesnih sistema i organa. Na primer, kardiovaskularni sistem, pluća, bubrezi, nadbubrežne žlezde, mozak, jetra. Ima tri faze: fazu kompenzacije, fazu dekompenzacije i nepovratnu fazu.

Dok je u prvoj kompenzacionoj fazi, telo pokušava da održi snabdevanje krvlju potrebnih organa, a time i mozga, srca, bubrega. U fazi dekompenzacije, promene se produbljuju, krvni pritisak pada, protok krvi u tkiva i organe se pogoršava.

Ako se šok ne tretira do ove tačke, dolazi do nepovratne faze. Stoga je najozbiljnija faza nepovratna faza, u kojoj se javljaju nepovratne promene i dovode do trajnog oštećenja organa do smrti.

Šok se deli na: 

• hipovolemični šok kada u krvnim sudovima nema dovoljno krvi kao rezultat krvarenja ili dehidracije
• kardiogeni šok kada srce otkaže kao pumpa
• opstruktivni šok, uzrokovan, na primer, plućnom embolijom
• distributivni šok, javlja se kada se krvni sudovi prekomerno šire, kao što je anafilaksija ili sepsa (trovanje krvi)

Pročitajte takođe: Članak sa opštim informacijama o šoku.

Šta je anafilaksa?

Ovi pojmovi su važni za razlikovanje alergije, anafilaksije i anafilaktičkog šoka. Kako je poreklo poteškoća isto, međutim, razlika je u intenzitetu toka. Alergija je stoga jedno od oblasti zdravstvenih problema koje ne treba potceniti ni po koju cenu.

Reč alergija nastala je od dve grčke reči, naime allos, odnosno izmenjenog stanja, i od reči ergon, odnosno rada, reakcije. Reč prvi put upotrebili lekari Klemens fon Pirke i Bela Šik 1906. godine.

Anafilaksija je generalizovana alergijska reakcija, dakle alergija koja se proširila na celo telo. Utiče na nekoliko telesnih sistema.

Utiče, na primer, na sisteme organa:

• cirkulatorni
• disanje
• nervni
• kožni
• digestivni

Anafilaktički šok je životno opasno stanje zasnovano na ozbiljnoj anafilaksiji. Manifestuje se smanjenjem krvnog pritiska, insuficijencijom cirkulacije i nesvesticom.

Telo se imunizuje pri prvom susretu sa alergenom koji stvara antitela.

Ne pokazuje tipičnu alergiju. Posle toga, dolazi do drugog imunološkog izazova u preteranom imunološkom odgovoru.

U ovom slučaju, IgE antitela identifikuju dati antigen, što pokreće alergijsku kaskadu. Pored oblika IgE, poznati su i drugi mehanizmi, međutim, reakcija tipa IgE je najčešća, do 60 procenata. Posle toga, drugi medijatori su uključeni u alergiju.

U slučaju alergijske ili anafilaktičke reakcije, uključene su i supstance, na primer:

• histamin
• serotinin
• triptaza
• heparin
• adenozin
• prostaglandin D2
• interleukin
• leukotrien

U nekim slučajevima anafilaksa se odvija u dve faze.

To je nekoliko sekundi do minuta nakon susreta sa antigenom, odnosno alergenom. A druga faza anafilaktičke reakcije može započeti 6-24 sata nakon otkrivanja prvih poteškoća. To se dešava u oko 20% slučajeva.

SAVET: Više informacija o alergijama dato je u odvojenom članku Alergije.

Među najčešćim uzrocima anafilaktičke reakcije su alergeni na lekove i hranu, ali i reakcije nakon susreta sa insektima (ubodi). Česte su i alergijske reakcije na lateks.

Intenzitet reakcije takođe zavisi od nekoliko faktora, kao što je nivo osetljivosti alergičara. Takođe je važan način na koji alergen ulazi u telo, kontakt, oralni unos ili ujedi insekata.

Alergijska reakcija se može odvijati lokalno ili generalizovano. U slučaju prvog susreta sa alergenom, telo razvija antitela, nakon čega sledi drugi kontakt sa antigenom, nasilna reakcija imunog sistema.

Svaki dalji kontakt sa ovom supstancom obično izaziva ozbiljnije manifestacije. Intenzitet, ali i trajanje reakcije se povećava. Zbog toga je važan stručni pregled kod alergologa. On određuje supstancu na koju je čovek osetljiv i upućuje ga.

Alergija ili anafilaksa kao takve su uzrokovane prekomernim odgovorom na antigen. Antigen, alergen, je supstanca koja obično nije opasna po telo. Međutim, telo ga je pri prvom kontaktu označilo kao neželjeno.

Naknadno, u drugom kontaktu sa njim, reaguje neprimereno. To mogu uzrokovati alergeni koji se obično nalaze u životnoj sredini. Ne smetaju drugoj osobi. Anafilaktički šok je najteži oblik reakcije na alergen koji ulazi u telo.

U tabeli su navedene neke od supstanci koje često uzrokuju alergije:

Alergija na komponentu hrane je gluten i laktoza.

Alergijska reakcija ima svoje tipične manifestacije. Oni mogu biti lokalni ili generalizovani. Tokom anafilaksije zahvaćeno je nekoliko telesnih sistema i organa kao što su koža, kardiovaskularni sistem ili disanje.

Manifestacije anafilaksije zavise od nekoliko faktora, kao što su:

• vrsta alergena
• mesto i način prodiranja u telo, odnosno kroz digestivni trakt, kožu, injekciju
• stepen osetljivosti, senzibilizacija organizma
• ciljni organ ili tkivo

Tabela prikazuje simptome anafilaksije u odnosu na sistem tela

Najvažnije su anamneza pogođene osobe i kliničke manifestacije alergije, uključujući anafilaksiju. Veoma je važno prepoznati alergen. Ovo će kasnije pomoći u sprečavanju ili lečenju nastale alergije.

Tip alergena se može utvrditi ako je poznata supstanca nakon koje je došlo do reakcije. Druga metoda su laboratorijski testovi i test alergije na koži - alergo test. Utvrđuje se IgE, povećanje histamina u krvi ili urinu. Takođe se mogu ispitati sluz i sekreti iz nosa kako bi se utvrdilo prisustvo eozinofila.

Dijagnoza anafilaksije poznatog alergena je jednostavna. U slučaju početne reakcije to je utoliko teže što alergen još nije poznat. Ali ako se pojave simptomi tipični za alergiju, na primer nakon ugriza pčele, dijagnoza je jasna.

Unutar poteškoća važno je isključiti neki od drugih uzroka (nasledni angioedem, aritmija, itd. prema simptomima). Naročito ako uzrok problema nije poznat. Diferencijalna dijagnoza je važna za otkrivanje drugih ozbiljnih bolesti.

Alergijska reakcija u prvoj fazi se odvija nekoliko sekundi do minuta.

Druga faza (20% slučajeva) može se desiti nakon 6 - 24 sata.

Prve su uglavnom kožne manifestacije. Naime, crvenilo, svrab, koprivnjača ili pojava osipa. Angioedem, otok mekih delova kože, takođe se često javlja. Tipično je to područje ruku, lica, ali i vrata.

Kao što je pomenuto, tok zavisi od nekoliko faktora i individualan je. Ozbiljniji problemi nastaju nakon intravenske primene lekova, ali i nakon što ih je pčela ugrizla u predelu blizu srca i lica.

Nakon ulaska alergena u telo, pokreće se kaskada imunoloških reakcija. Vasoaktivne supstance (deluju na krvne sudove), kao što su histamin, prostaglandin D2, leukotrieni, kao i supstance koje utiču na kontrakciju disajnih puteva, ispiru se u krv.

Efekti ovih supstanci se naročito ispoljavaju kao:

• kontrakcija disajnih puteva, odnosno bronhokonstrikcija
• širenje krvnih sudova, odnosno vazodilatacija
• povećana propustljivost kapilara, malih krvnih sudova za tečnost (angioedem)
• povećano lučenje sluzi sluznice respiratornog trakta, i donje i gornje
• agregacija i aktivacija trombocita, što rezultira DIK (diseminirana intravaskularna koagulacija)

Kao rezultat, dolazi do prenosa telesnih tečnosti u međućelijski prostor, a samim tim i do gubitka tečnosti iz krvotoka. Ali i širenje krvnih sudova, odnosno vazodilatacija. Ovo će smanjiti krvni pritisak i ubrzati rad srca.

Suženje disajnih puteva dovodi do otežanog disanja (dispneja), a može se čuti i piskanje tokom disanja, kao kod napada astme. Disanje se takođe pogoršava povećanom proizvodnjom sluzi u donjim respiratornim traktima i povezana je sa promuklošću prilikom disanja.

Pored gore navedenog otoka mekih tkiva, edem grkljana i grkljanskog režnja je veoma jak, što može rezultirati opstrukcijom, odnosno neprohodnost disajnih puteva. A onda gušenje pa do prestanka disanja.

Rezultat je respiratorna insuficijencija i, ako se ne započne rano lečenje ili reanimacija, smrt. Jednako opasno je i zatajenje rada srca, usled maligne aritmije ili ishemije, odnosno prekida krvotoka srčanog mišića, a samim tim srčanog udara.

U šoku postoje i simptomi koji su rezultat pogoršanog protoka krvi u mozku. Tu spadaju promena svesti (apatija, agresija), kolaps, grčevi u telu i nesvestica. Pored toga, u šoku je moguće primetiti bledilo do mramorne promene boje kože, hladan znoj.

Probavni sistem reaguje opštim naporima, povraćanjem, bolovima u stomaku. Retke stolice takođe mogu biti povezane. Proizvodnja urina se zaustavlja i može doći do bubrežne kolike. Povlačenje bešike može prouzrokovati curenje urina. Kontrakcija materice je posebno rizična tokom trudnoće.

Iako je alergijska reakcija prvi put bila blaga, stručni pregled je veoma važan. Druga reakcija može biti intenzivna. Međutim, iako tok anafilaksije može imati fatalan kraj, na sreću, postoji efikasan i brz tretman koji sprečava razvoj anafilaktičkog šoka u njegov nepovratan oblik.