Bronhijalna astma: Šta je astma, zašto se dešava napad i šta pomaže?

Bronhijalna astma (lat. asthma brochiale), takođe u narodu otežano disanje, je hronična inflamatorna bolest koja difuzno pogađa donji respiratorni trakt - dušnik i bronhije.

Prvenstveno je uslovljena zapaljenskim procesom sa naknadnim hiperreaktivnim odgovorom disajnih puteva na različite nespecifične stimuluse.

Zapaljen proces se javlja kao „prirodna“ reakcija na nepoznatu supstancu, uzrokujući oticanje na površini bronhijalne sluzokože.
Uglavnom su uključene mastociti, eozinofili, neutrofili, T-limfociti, makrofagi i epitelne ćelije.
Svojim delovanjem male sluzokožne žlezde počinju da proizvode povećanu količinu sluzi, što podstiče već pomenuti hiperreaktivni odgovor.

Hiperreaktivnost bronhija dovodi do njihovog reverzibilnog spazma, odnosno suženja.
Ovako sužene bronhije predstavljaju prepreku u disajnim putevima, nisu propusni kao ranije, sprečavaju disanje (ventilaciju), smanjuju oksigenaciju i tako izazivaju gušenje.

Kod osetljivih osoba - astmatičara, ovo zapaljenje izaziva tipične ponavljajuće napade otežanog disanja - napad astme, kao odgovor na različite stimuluse.
Takvi stimulusi uključuju, na primer, alergene, prašnjavu sredinu, hemikalije, stres, uznemirenost, prehladu ili povećan fizički napor.

Postoji grč bronhija, što rezultira osećajem nedostatka vazduha, respiratornih poremećaja, zvižduka, posebno tokom izdaha, kašlja i poremećaja oksigenacije.

Pojava napada astme u miru takođe nije neuobičajena, često se javlja tokom spavanja, najčešće ujutru.

Pojava astme u populaciji

Zbog velike prevalencije, astma je klasifikovana kao civilizacijska bolest.

Ukupno pogađa više od 300 miliona ljudi, sa najvećom učestalošću u zapadnoj Evropi i Australiji.

U Srbiji od toga pati 3 do 5% odraslih i 6% do 7% dece.

Javlja se podjednako kod muškaraca i žena, iako je u detinjstvu pretežno muškog pola, ali starost je jednaka starosti oba pola.

Do 50% slučajeva ove bolesti kod odraslih pokreću druge alergijske bolesti i druge virusne respiratorne bolesti kod dece.
Genetika, bez obzira na starost ili pol, takođe igra važnu ulogu.

Nekoliko faktora rizika će verovatno biti uključeno u razvoj bolesti.

To su uglavnom poremećaji imunološkog sistema, koji su uzrokovani čestim respiratornim bolestima koje se primećuju uglavnom u detinjstvu, naročito do 2 godine starosti.
Najčešće su virusne bolesti, mogu biti i bakterijske.

Tabela sa najčešćim virusima koji značajno utiču na astmu:

Kod većine pacijenata sa astmom u porodici primećujemo pojavu ove bolesti, pa ovde genetska predispozicija takođe igra ulogu.
U porodičnoj istoriji su često prisutne ne samo astma već i druge alergije, a pacijent takođe može da pati od njih.

Alergije, kao i sama astma, poremećaji su imunološkog sistema, kod kojih organizam određenu supstancu pogrešno ocenjuje kao nepoželjnu, odnosno štetnu, i počinje da se bori protiv nje.
Na to reaguje prirodnim inflamatornim odgovorom sa proizvodnjom specifičnih antitela.

Važno poglavlje u genetskim predispozicijama su atopijske bolesti i ekcemi.
Upravo oni dovode do povećane proizvodnje IgE antitela koja se javlja u kontaktu sa alergenom, a samim tim i pacijenti sa atopijom imaju tendenciju da budu skloniji astmi.

Navedeni faktori, zajedno sa genetikom, uzrokuju ranu senzibilizaciju koja dovodi do upale, koja se manifestuje hiperreaktivnošću brošhena sa naknadnom rekonstrukcijom disajnih puteva.

Faktori rizika koji su uključeni u razvoj napada astme

Astma i njene manifestacije značajno utiču na kvalitet života pacijenta.
Razlog su napadi astme, koji su obično uslovljeni faktorima rizika.

To su negativni faktori, odnosno pacijenti ne mogu da utiču na okidače inflamatornog odgovora, na koje donekle utiče način života pacijenta.

Najčešći alergijski faktori rizika za napade astme:

• zagađena životna sredina / vazduh
• prašnjavo radno / kućno okruženje
• prirodni alergeni (polen, trave, grinje, mikroorganizmi, krzno životinja)
• loše navike (pušenje, drogiranje)
• hemikalije (boje, dezinficijensi, parfemi)
• farmaceutski proizvodi
• alergeni u hrani

Najčešći nealergijski faktori rizika za napade astme:

• faktori stresa
• uznemirenost
• prekomerna fizička aktivnost
• fizički faktori (prehlada)
• vremenske promene

Napadi astme manifestuju se na dva osnovna nivoa.
Prvi nivo predstavlja simptome specifične za respiratorni sistem, drugi nivo uključuje sve ostale opšte simptome.

Kako je bolest respiratornog sistema, uglavnom je karakterišu problemi sa disanjem.

Tabela sa tipičnim manifestacijama bronhijalne astme:

Na početku bolesti, odn. kod blage astme primećujemo napade suvog kašlja koji se javljaju sve češće.

Izaziva ih povećani fizički napor, često prouzrokovan emocionaln naporom.
Kasnije kašalj dolazi i u stanju mirovanja, najčešće kasno noći, tipični su napadi kašlja i otežano disanje.

Postoje i respiratorni poremećaji, otežano disanje, manje fizičkih performansi, potreba da se zaustavi neka aktivnost zbog kratkog daha.
Disanje je ubrzano i objektivno naporno, subjektivno pacijent oseća nedostatak vazduha i oseća otežano disanje.

Tokom otežanog disanja prisutni su zvukovi piskanja koji se čuju na daljinu i obično se javljaju pri izdisaju.
Izdah je problem astmatičara, jer nije lako izbaciti vazduh iz pluća kroz sužene bronhije, a prati ga neprijatan osećaj gušenja.
Specifično poreklo ovog zviždanja u vezi sa poteškoćama izdaha naziva se ekspiratorni stridor.

Zviždanje i piskanje u plućima čest su nalaz u auskultativnom slušanju grudnog koša.

Zanimljivo:
Paradoksalno, na pregledu slušanjem (auskultacija) žviždanje može biti dobar znak, jer u teškom napadu astme, kada nije u stanju da izdahne sav vazduh iz pluća, on se akumulira, a zvuci pri disanju nestaju.
Ovo stanje nazivamo tiha pluća i signalizira nam ozbiljno životno opasno stanje.

Loše kompenzovana astma i akumulacija vazduha u plućima rezultiraju inspirativnim položajem grudnog koša, dok se koriste inspiratorni mišići.

Grudi su ovako trajno u položaju nadahnuća, kao da je pacijent još uvek udahnut.
To možemo videti kod pacijenta tokom akutnog napada.

Intenzitet astme zavisi od stepena bolesti

Treba napomenuti da simptomi svakog astmatičara mogu biti različitog intenziteta.
Oni zavise od stepena opstrukcije disajnih puteva, odnosno stepena astme.

Tabela sa stepenima bronhijalne astme:

Dijagnoza astme zasniva se na prisustvu pozitivne anamneze (porodična pojava bolesti, podaci o izazivajućim faktorima), tipičnim simptomima (otežano disanje, zagušljiv kašalj, ekspiratorni stridor, prisustvo pomoćnih mišića tokom disanja, inspiracija u grudima), što podržavaju uglavnom noćna i rana jutra sa tipičnim obrascem napada.

Međutim, potkrepljena dijagnoza zasniva se na funkcionalnom pregledu pluća (dokaz o opstrukciji disajnih puteva i bronhijalnoj hiperreaktivnosti). Za ovo se koriste spirometrija i bronhomotorni testovi.

Komplementarni pregledi su alergološki pregledi (test uboda kože, ispitivanje specifičnih IgE - antitela) i sve češća inflaometrija (merenje azotnog oksida u izdahnutom vazduhu).

Tok astme zavisi od stepena bolesti (stepena opstrukcije disajnih puteva), odgovornosti i obrazovanja pacijenta, ali i od odgovora tela na lečenje.

Obaveštavanjem pacijenta o svojoj dijagnozi i mogućim rizicima, poštovanjem preventivnih mera i trenutnim mogućnostima lečenja, ova bolest se može držati pod kontrolom, što povećava kvalitet života pacijenta.

Astma je obično posledica alergije, kao što je alergija na polen, travu, grinje, krzno životinja ili drugi alergen.
Obično ulazi u telo udisanjem u pluća, ali to može biti i drugi način.

U slučaju inhalacije (udisanja) alergena, što je najčešće kod astmatičara, napad astme se javlja za relativno kratko vreme.

Iz drugih razloga, kao što je udisanje zagađivača - pušenje, zagađeni vazduh, to je dugotrajan proces, a napad astme se sporije javlja tokom dužeg vremenskog perioda.

Akutna stanja kod astmatičara takođe se globalno nazivaju egzacerbacijama, dakle pogoršanja, odnosno napadi astme i akutna astma, epizode ​​su progresivnog pogoršanja simptoma bolesti.

Karakteriše ih ne samo pogoršanje poteškoća, već i smanjenje protoka vazduha na izdisaju (izdahnuće), smanjenje funkcije pluća, a ponekad i respiratorna insuficijencija (neuspeh).

Akutna stanja koja se javljaju kod astmatičara:

1. Dakle, napad astme se javlja na osnovu određenog stimulusa, najčešće nakon udisanja alergena.

   • Telo se brani od ovog alergena, što dovodi do upale i hiperreaktivnosti donjih disajnih puteva hipersekrecijom sluzi.

   • to se manifestuje akutnim i iznenadnim početkom bronhijalnog suženja, odnosno grča bronhijalnih mišića.

   • spoljno, stanje se manifestuje iznenadnom pojavom otežanog disanja uz uključivanje pomoćnih respiratornih mišića,

   • kašlja,

   • spastičnih zvučnih pojava,

   • poremećaja oksigenacije,

   • povećana mišićna aktivnost pomoćnih respiratornih mišića je kompenzacioni mehanizam koji s jedne strane pomaže pacijentu u izdisaju,

   • ali s druge strane paradoksalno može prouzrokovati smanjenje oksigenacije tkiva, jer radni mišići troše mnogo više kiseonika nego što ga snabdevaju.

2. Najozbiljnije stanje koje se može javiti kod astmatičara je tzv. status asthmaticus.

   • to je ozbiljan napad astme koji je od početka praćen ozbiljnom bronhijalnom opstrukcijom ili započinje kao uobičajeni napad astme,

   • eskalira za nekoliko minuta,

   • ne reaguje na lečenje koje se pruža,

   • direktno ugrožava život pacijenta,

   • preteći smrću kao rezultat gušenja,

   • u najgorim slučajevima, kada čak ni terapija koju lekar daje u medicinskoj ustanovi ne funkcioniše, veštačka ventilacija pluća i naknadna terapija neophodni su za održavanje osnovnih vitalnih funkcija.

Astma kod dece

Uobičajene respiratorne infekcije kod dece su razlog za posetu pedijatru u do 50% slučajeva. Ovaj broj ne treba potcenjivati, jer su respiratorne bolesti najčešći pokretač astme kod dece, i do 85%. Uzrokuju ih prvenstveno virusi.

Najčešći virusi koji pokreću astmu kod dece:

• respiratorni sincicijski virus - RSV
• humani rinovirus - hRV
• humani metapneumovirus - hMPV
• virus humane boca - hBoV
• adenovirusi
• virus gripa

Nelečene, potcenjene ili loše lečene virusne infekcije u detinjstvu takođe su usko povezane sa pojavom astme u starosti.
Preostalih 15% pripada genetskoj predispoziciji, odnosno naslednosti kod predisponiranih pojedinaca i drugim faktorima.

Najčešći uzroci astme kod dece:

• 80% virusne respiratorne infekcije
• 15% genetske predispozicije
• 5% drugih respiratornih infekcija

Vrlo je teško dijagnostikovati astmu kod najmlađe dece, gotovo nemoguće u roku od tri godine.

Razlog su gore pomenute i istovremeno vrlo česte virusne bolesti respiratornog trakta, koje uzrokuju kliničke manifestacije izuzetno slične bronhijalnoj astmi, kao i problem primene nekih dijagnostičkih metoda.

U ovom dobu gotovo svako dete ima najmanje jednu epizodu kašlja sa kašljem i udaljenim zvučnim piskanjem u nizu, ali u većini slučajeva to uzrokuju tipični virusi gornjih disajnih puteva.

Međutim, ako dete ima pozitivnu porodičnu istoriju i istovremeno ima tipične simptome astme, koji se često ponavljaju (teški napadi disanja i kašlja, posebno noću i posle vežbanja bez temperature, zvučni pisući zvukovi), neophodni dijagnostički testovi biti izveden.

Bronhijalna astma kao bolest prvi put se dijagnostikuje u predškolskom uzrastu, oko 5 do 6 godina.

U tom periodu se prepolovio broj virusnih oboljenja gornjih disajnih puteva, pa stoga česte epizode ​​otežanog disanja sa stridorom mogu ili ne moraju ukazivati na astmu.

Postoji veliki broj fenotipa eksdiratornog stridora kod dece, te je stoga neophodna diferencijalna dijagnoza. Konačnu dijagnozu postavlja samo lekar na osnovu drugih stručnih pregleda, koji zaista dokazuju patofiziologiju ove bolesti.

Kod dece i adolescenata školskog uzrasta, astma je tipična kao i kod odraslih. Do tada je većini pedijatrijskih pacijenata već postavljena dijagnoza i obično im je zakazano lečenje.

Da li je bronhijalna astma problem u trudnoći?

Trudnoća je period tokom kojeg buduća majka mora biti izuzetno oprezna, ne samo zbog sebe, već uglavnom zbog svoje bebe.
Trudnice moraju da promene mnoge stvari, kao što su prehrambene navike, način života ili da zaborave na svoje loše navike.

Najveći problem su lekovi, čija je upotreba tokom trudnoće vrlo ograničena, ali često vitalna za majku. Mnogi lekovi prelaze placentu i oštećuju fetus.

Međutim, u lečenju astme, terapija se ne razlikuje značajno u poređenju sa ne-trudnicama.

Incidencija bronhijalne astme kod trudnica predstavlja 4-12% od ukupnog broja, dok tokom trudnoće može biti drugačija.
U jednoj trećini je kurs isti, u drugoj trećini se poboljšava, a u poslednjoj trećini može biti i gori.
Dobra vest je da se većina lekova koji se koriste za lečenje čini sigurnom za bebu.

Ako se astma pravilno kontroliše i leči, obično nema rizika za majku ili fetus.
Nije utvrđena nijedna abnormalnost ili fetalne malformacije kod astmatičara koji uzimaju lekove tokom trudnoće.

Treba imati na umu da lekar bira lekove sa dužom kliničkom praksom i pozitivnim rezultatima u trudnoći kod pacijentkinja, posebno u plodnom dobu (između 15 i 49 godina).
Ako je jedan lek dovoljan za lečenje bolesti, nije potrebno nepotrebno kombinovati lekove.

Suprotno tome, problem može biti zbog nekontrolisane, nelečene ili loše lečene astme.
Ponekad, sa dobrom namerom, ali sa lošim informacijama majki, mogu samovoljno prestati da uzimaju lekove na recept, što često dovodi do neželjenih komplikacija.

Glavni razlog ovih zdravstvenih komplikacija je nedovoljna oksigenacija uzrokovana primarnom bolešću, koja takođe uzrokuje nedovoljnu oksigenaciju placente i fetusa.

Koje komplikacije mogu nastati nakon prekida lečenja astme kod trudnice?

• pogoršanje kliničkog stanja majke
• češća pogoršanja napada astme
• prevremeno rođenje
• mala porođajna težina bebe
• veći rizik od smrti bebe tokom porođaja
• potreba za rađanjem carskim rezom

Pored lekova za astmu, buduće majke treba da nadoknađuju bolest nefarmakološki, kako se ne bi nepotrebno izlagale negativnim faktorima koji pokreću napad astme i primorali ih da koriste kratkotrajne bronhodilatatore u obliku spreja.

Takvi okidači uključuju, na primer, stres, uznemirenost, napor ili alergene.